Φεμινισμός, μια καθημερινή μάχη
Από τη ΒΙΚΗ ΤΣΙΩΡΟΥ
«Ο φεμινισμός σήμερα όχι μόνο δεν έχει εκλείψει, αλλά μπορούμε να πούμε πως έχει κερδίσει. Οπως και ο Μάης του '68, επέβαλε βαθειές -ίσως αμετάκλητες- αλλαγές στην κοινωνία, στους θεσμούς, στους τρόπους ζωής... Την ίδια στιγμή όμως συντελούνται πισωγυρίσματα, διαστροφές και παρεκκλίσεις», υποστηρίζει η κοινωνιολόγος και συντακτικό μέλος του περιοδικού «Temps Modernes», Λιλιάν Καντέλ, συγγραφέας επίσης του «Φεμινισμός και Ναζισμός» και των «Χρονικών του καθημερινού σεξισμού».
«Οταν λέμε ότι "ο φεμινισμός νίκησε" -λέει η Καντέλ στην εφημερίδα "Λε Μοντ", με αφορμή την παγκόσμια Ημέρα της Γυναίκας-, πρέπει να υπολογίσουμε τον τεράστιο δρόμο που διένυσε από τη δεκαετία του '60 έως σήμερα και φυσικά αυτό δεν σημαίνει πως νικήσαμε σε όλα. Γυναίκες πεθαίνουν από άγριο ξυλοδαρμό συντρόφων τους, από πλήρη ένδεια, από την ανεργία, η οποία στο μεγαλύτερο μέρος της πλήττει γυναίκες.
Οι μισθοί τους παραμένουν κατώτεροι των ανδρών, η δουλειά μέσα στο σπίτι πέφτει περισσότερο στους δικούς τους ώμους, ενώ οι γυναίκες στα κέντρα λήψης αποφάσεων παραμένουν λιγοστές. Ολα αυτά είναι γνωστά, οι φεμινιστικές ομάδες τα καταγγέλλουν, συχνά εις μάτην, άλλοτε όμως με επιτυχία -έτσι ώστε πολλές γυναίκες εξακολουθούν να προσδιορίζονται με καμάρι "μάχιμες φεμινίστριες".
Είναι άραγε αρκετά όλα αυτά; Είμαστε σίγουροι πως αυτό αποτελεί ή συνεχίζει αυτό που υπήρξε άλλοτε το Απελευθερωτικό Κίνημα των Γυναικών;
Αν υπάρχει σήμερα παντού φεμινισμός (ή ψευτο-φεμινισμός), αναρωτιέμαι αν υπάρχει ακόμη ένα κίνημα -με την έννοια που είχε ο όρος στη δεκαετία του '70. Λησμονούμε συχνά πως το κίνημα αυτό δεν ήταν μόνο ένα κοινωνικό κίνημα οργής, αλληλεγγύης μεταξύ γυναικών, αλλά επίσης και ένα κίνημα διαρκούς ανακάλυψης, δηλαδή κίνημα ανατροπής των μοντέλων της κυρίαρχης σκέψης. Και αυτό παίχτηκε σε όλα τα επίπεδα, σε όλους τους τρόπους έκφρασης, επέμβασης, σε όλες τις μορφές διαλόγου, από τις πιο λόγιες έως τις πιο (φαινομενικά) επιφανειακές.
Ας πάρουμε τρία παραδείγματα συνθημάτων εκείνης της εποχής:
«Εργάτες όλου του κόσμου.... ποιος πλένει τις κάλτσες σας;» Ηταν αστείο, αλλά κοινωνιολόγοι ερευνούν ακόμη σήμερα τους περίπλοκους τρόπους της δομής της μισθωτής εργασίας και της «αόρατης» εργασίας στο σπίτι.
«Μια γυναίκα χωρίς άντρα είναι σαν ψάρι χωρίς ποδήλατο». Μια σκληρή θέση πάνω στην «πειθαναγκαστική ετεροσεξουαλικότητα», για την οποία έχουν γραφτεί τόσα πολλά από τότε.
Και το «Είμαι γυναίκα, γιατί όχι κι εσείς;» που υπήρξε μια μορφή της αποδόμησης του λόγου που είχε επικρατήσει για χιλιετίες πάνω στο θέμα της διαφοράς των φύλων.
Το Κίνημα είχε καταπληκτική συμβολική αποτελεσματικότητα και τα συνθήματα μια λειτουργία που αντιστοιχούσε στα ευφυολογήματα, κατά τον Φρόιντ. Το γέλιο των γυναικών υπήρξε ένα από τα πιο πολιτικά, πιο φιλοσοφημένα και πιο απελευθερωτικά γέλια.
Ομως, να που σήμερα δεν γελάμε πολύ. Πρώτον, γιατί έχουν ήδη πραγματοποιηθεί όλα αυτά που τα συνόδευαν: η αποκάλυψη, η ευχάριστη έκπληξη, η ανατροπή των μοντέλων... και έπειτα -και κυρίως- επειδή η ιστορική στιγμή του γέλιου βρίσκεται σίγουρα πίσω μας. Για να το πω διαφορετικά: ο Μάης του '68, το Φεμινιστικό Κίνημα υπήρξαν επιθετικά κινήματα που αμφισβήτησαν τις κοινωνίες, τις ασυναρτησίες τους, τις υποκρισίες τους, τις μυστικές αμαρτίες τους. Και αυτές οι κοινωνίες, με κάποιον τρόπο, ήταν έτοιμες να ακούσουν.
Σήμερα τα πράγματα ξεφεύγουν από τον έλεγχό μας. Οι προκλήσεις, οι θάνατοι γυναικών έχουν μεταφερθεί αλλού, σε νέες σκηνές, με μια άλλη βία. Παραδείγματος χάριν, στις πόλεις μας, όπου κάποιες γυναίκες πρέπει να κυκλοφορούν με καλυμμένο το κεφάλι ή να κρύβονται για να αποφύγουν ενοχλήσεις, ύβρεις ή επιθέσεις. Αλλά ακόμη, και σε πιο υψηλό επίπεδο της διεθνούς διοίκησης, στον ΟΗΕ, όπου με το πρόσχημα της μάχης κατά της «προσβολής των θρησκειών», κατά της βλασφημίας και στο όνομα μιας «συμμαχίας θρησκειών», επιβάλλουμε σταδιακά τις πιο σκοταδιστικές, τις πιο παρωχημένες και πιο αναιρετικές για την ελευθερία και τις γυναίκες προτάσεις».
Τι γίνεται όμως στον υπόλοιπο κόσμο, εκεί που το φεμινιστικό κίνημα δεν έχει βαθιές ρίζες και που οι γυναίκες δεν στηρίζονται από τίποτε και από κανέναν; Στις περισσότερες μουσουλμανικές χώρες, η κατάσταση είναι ζοφερή. Μερικά παραδείγματα θα μας πείσουν. *
Οι μισθοί τους παραμένουν κατώτεροι των ανδρών, η δουλειά μέσα στο σπίτι πέφτει περισσότερο στους δικούς τους ώμους, ενώ οι γυναίκες στα κέντρα λήψης αποφάσεων παραμένουν λιγοστές. Ολα αυτά είναι γνωστά, οι φεμινιστικές ομάδες τα καταγγέλλουν, συχνά εις μάτην, άλλοτε όμως με επιτυχία -έτσι ώστε πολλές γυναίκες εξακολουθούν να προσδιορίζονται με καμάρι "μάχιμες φεμινίστριες".
Αν υπάρχει σήμερα παντού φεμινισμός (ή ψευτο-φεμινισμός), αναρωτιέμαι αν υπάρχει ακόμη ένα κίνημα -με την έννοια που είχε ο όρος στη δεκαετία του '70. Λησμονούμε συχνά πως το κίνημα αυτό δεν ήταν μόνο ένα κοινωνικό κίνημα οργής, αλληλεγγύης μεταξύ γυναικών, αλλά επίσης και ένα κίνημα διαρκούς ανακάλυψης, δηλαδή κίνημα ανατροπής των μοντέλων της κυρίαρχης σκέψης. Και αυτό παίχτηκε σε όλα τα επίπεδα, σε όλους τους τρόπους έκφρασης, επέμβασης, σε όλες τις μορφές διαλόγου, από τις πιο λόγιες έως τις πιο (φαινομενικά) επιφανειακές.
Ας πάρουμε τρία παραδείγματα συνθημάτων εκείνης της εποχής:
«Εργάτες όλου του κόσμου.... ποιος πλένει τις κάλτσες σας;» Ηταν αστείο, αλλά κοινωνιολόγοι ερευνούν ακόμη σήμερα τους περίπλοκους τρόπους της δομής της μισθωτής εργασίας και της «αόρατης» εργασίας στο σπίτι.
«Μια γυναίκα χωρίς άντρα είναι σαν ψάρι χωρίς ποδήλατο». Μια σκληρή θέση πάνω στην «πειθαναγκαστική ετεροσεξουαλικότητα», για την οποία έχουν γραφτεί τόσα πολλά από τότε.
Και το «Είμαι γυναίκα, γιατί όχι κι εσείς;» που υπήρξε μια μορφή της αποδόμησης του λόγου που είχε επικρατήσει για χιλιετίες πάνω στο θέμα της διαφοράς των φύλων.
Το Κίνημα είχε καταπληκτική συμβολική αποτελεσματικότητα και τα συνθήματα μια λειτουργία που αντιστοιχούσε στα ευφυολογήματα, κατά τον Φρόιντ. Το γέλιο των γυναικών υπήρξε ένα από τα πιο πολιτικά, πιο φιλοσοφημένα και πιο απελευθερωτικά γέλια.
Ομως, να που σήμερα δεν γελάμε πολύ. Πρώτον, γιατί έχουν ήδη πραγματοποιηθεί όλα αυτά που τα συνόδευαν: η αποκάλυψη, η ευχάριστη έκπληξη, η ανατροπή των μοντέλων... και έπειτα -και κυρίως- επειδή η ιστορική στιγμή του γέλιου βρίσκεται σίγουρα πίσω μας. Για να το πω διαφορετικά: ο Μάης του '68, το Φεμινιστικό Κίνημα υπήρξαν επιθετικά κινήματα που αμφισβήτησαν τις κοινωνίες, τις ασυναρτησίες τους, τις υποκρισίες τους, τις μυστικές αμαρτίες τους. Και αυτές οι κοινωνίες, με κάποιον τρόπο, ήταν έτοιμες να ακούσουν.
Σήμερα τα πράγματα ξεφεύγουν από τον έλεγχό μας. Οι προκλήσεις, οι θάνατοι γυναικών έχουν μεταφερθεί αλλού, σε νέες σκηνές, με μια άλλη βία. Παραδείγματος χάριν, στις πόλεις μας, όπου κάποιες γυναίκες πρέπει να κυκλοφορούν με καλυμμένο το κεφάλι ή να κρύβονται για να αποφύγουν ενοχλήσεις, ύβρεις ή επιθέσεις. Αλλά ακόμη, και σε πιο υψηλό επίπεδο της διεθνούς διοίκησης, στον ΟΗΕ, όπου με το πρόσχημα της μάχης κατά της «προσβολής των θρησκειών», κατά της βλασφημίας και στο όνομα μιας «συμμαχίας θρησκειών», επιβάλλουμε σταδιακά τις πιο σκοταδιστικές, τις πιο παρωχημένες και πιο αναιρετικές για την ελευθερία και τις γυναίκες προτάσεις».
Τι γίνεται όμως στον υπόλοιπο κόσμο, εκεί που το φεμινιστικό κίνημα δεν έχει βαθιές ρίζες και που οι γυναίκες δεν στηρίζονται από τίποτε και από κανέναν; Στις περισσότερες μουσουλμανικές χώρες, η κατάσταση είναι ζοφερή. Μερικά παραδείγματα θα μας πείσουν. *
ΑΥΤΑ ΚΑΙ ΕΙΝΑΙ ΚΑΙ ΑΛΛΑ ΠΟΛΛΑ ΠΟΥ ΔΥΣΤΗΧΩΣ ΔΕΝ ΑΝΑΦΕΡΟΝΤΑΙ।ΤΑ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΑ ΤΗΣ ΓΥΝΑΙΚΑΣ ΠΡΕΠΕΙ ΝΑ ΕΙΝΑΙ ΣΕΒΑΣΤΑ ।ΟΜΩΣ Ο ΦΕΜΙΝΙΣΜΟΣ ΙΣΩΣ ΕΧΕΙ ΟΔΗΓΗΣΗ ΤΗΝ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΣΤΟ ΑΠΡΟΧΩΡΗΤΟ ΜΗΝ ΜΠΕΡΔΕΥΟΥΜΕ ΤΑ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΑ ΤΗΣ ΓΥΝΑΙΚΑΣ ΜΕ ΤΟΝ ΦΕΜΙΝΙΣΜΟ ΕΙΝΑΙ ΕΝΤΕΛΩΣ ΔΙΑΦΟΡΕΤΙΚΑ ΠΡΕΓΜΑΤΑ
